پروژه دانشجویی مقاله وجه تسمیه پارک ساعی تحت word دارای 107 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد پروژه دانشجویی مقاله وجه تسمیه پارک ساعی تحت word کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی پروژه دانشجویی مقاله وجه تسمیه پارک ساعی تحت word ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پروژه دانشجویی مقاله وجه تسمیه پارک ساعی تحت word :
چکیده
مجموعه ای را که پیش رو دارید شامل یک سلسله اطلاعات واقعی در ارتباط با پارک ساعی تهران میباشد که در چندین بخش تقسیم گردیده است. از آنجاکه بررسی فضای سبز موجود در یک پارک از دیدگاه زیست محیطی در اولویت نگرش به آن قرار دارد در اولین مطالعات درون این پایان نامه به بررسی فضای سبز موجود در پارک پرداخته شده است. فضای سبز پارک مورد مطالعه در قالب درختان ، درختچه ها، گلها و گیاهان علفی جای گرفته است که بنا بر اهمیت بالاتر درختان و درختچه ها در مطالعات زیست محیطی به این دسته از گیاهان عنایت بیشتری شده است و انواع موجود، آمار و پراکندگی درختان و درختچه ها تعریف گردیده است.
پس از آن گلها و گیاهان علفی ذکر شده است که در نهایت فضای سبز موجود در پارک را تشکیل داده است. بعد از این فعالیتها اجزای تشکیل دهنده پارک به لحاظ داشتن وسعت مطلب در دو گروه خدمات ضروری و خدمات رفاهی و تفریحی پارک تقسیم شده است و بررسی هرکدام از زیر مجموعه های این دو گروه بر حسب امکانات موجود و مطالعات صورت پذیرفته بخش عمده مطالعات را به خود اختصاص داده است .همان طور که میدانید بعد از هر کار صورت پذیرفته ای ، ارزیابی و چگونگی پیشرفت و یا رشد نزولی آن از عمده فعالیتهای لازم برای بررسی صحت عملکرد آن میباشد. در این پایان نامه نیز تا حدودی به این امر پرداخته شده است . ارزیابی پارک از جهات مختلف و نتیجه این مطالعات به همراهی بررسی تعارضات موجود در پارک از جمله فعالیتهای صورت گرفته است. با توجه به نتایج حاصله از ارزیابی و بررسی تعارضات موجود از دیدگاه زیست محیطی و طراحی منظر در نهایت به ارائه پیشنهادات اصلاحی در راه حل و یا بهبود تنگناها و مشکلات موجود در پارک پرداخته شده است. هدف عمده از ارائه این پیشنهادات بالا بردن کیفیت استفاده از پارک، آموزش بهینه استفاده کردن پارک برای مسئولان امر، رضایت خاطر بازدیدکنندگان و ساختن محیط زیستی سالم و سبز بوده است.
بدان امید که مجموعه تقدیمیکه برای نخستین بار در زمینه فضای سبز شهری در قالب پایان نامه دانشجویی در مقطع کارشناسی رشته مهندسی محیط زیست تنظیم یافته است همواره گام کوچکی در راه اعتلای سبز بودن، سبز اندیشیدن، طبیعت گرایی و انسان دوستی بردارد. عشق به سبز بودن، عشق به طبیعت، عشق به روشنی آبها و عشق به آفتاب پر فروغ زندگی تقدیم بر رهروان راستین سبز زیستن باد.
مقدمه
آنچه که بررسی زیست محیطی نامیده میشود در نگاهی عمیقتر فراتر از آن است که بتوان در مدتی کوتاه به صورت کامل به آن دست پیدا کرد . در تهیه این پایان نامه مسائل و دشواریهای خاصی از جمله کمبود منابع کتابخانه ای، دقیق نبودن آمار و اطلاعات ارائه شده از طرف سازمانهای مرتبط و پراکندگی و عدم انسجام گزارشات موجود در ارتباط با پارک سبب گردید که کار طولانی تر شود. همکاریهای مسئولین پارک و ارائه آماری که به دست آوردن آنها بسیار وقتگیر و مشکل بود و از همه مهمتر کمک بیدریغ آنها در مطالعات میدانی از جمله محاسن کار محسوب میگردند. در این پایا ن نامه به بررسی اجزای تشکیل دهنده پارک پرداخته شده و سپس به ارزیابی و در نهایت بررسی تعارضات و ارائه چندین راهکار اصلاحی پرداخته شده است.
فصل اول
کلیات
1-1- هدف از انجام تحقیق
با عنایت به نیازمندیهای روز افزون جامعه به توسعه فضاهای سبز شهری لزوم آگاهی و شناخت عمیقتر نسبت به این قبیل اماکن از کلیه جهات بر انسانها مفروض است. همانطور که بر همگان واضح است شناخت و داشتن آگاهی بیشتر در باره یک پارک سبب ایجاد انگیزه و علاقه در ارتباط با آن پارک میگردد و بازدید کنندگان امکان استفاده بهینه از پارک را مییابند و این نکته از آنجا اهمیت بیشتری پیدا میکند که سبب ارتقاء سطح کیفی و بهبود آن میگردد.
در این ارتباط هدف اساسی از کالبد شکافی و تشریح اجزای پارک ساعی به عنوان یک الگوی بارز و قابل تعمیم در سایر پارکهای شهری در قدم اول، ایجاد شور و انگیزه مضاعف و تشدید احساس مسئولیتپذیری در کلیه آحاد جامعه در امر شناخت، حفظ، نگهداری و پاسداری از این کانونها به عنوان باغها و سرمایه های ملی بوده و در قدمهای بعدی با توجه به بروز یک سلسله از توهمات نسبت به حقیقت ذاتی و موجودیت پارکهای شهری ، رکود و یکنواختی حاکم بر جو و بافت بازدیدکنندگان و به خصوص کمبود مراکز فرهنگی و تفریحی، تشویق و ترغیب اولیای امور نسبت به بررسیهای همه جانبه و تدوین برنامههای اصولی در راه غنی سازی این کارگاههای فرهنگساز کشور مطمع نظر میباشد. با امید به آنکه بتوان با ساخت محیطهایی هرچند کوچک در بناسازی پایه های یک جامعه سالم شریک بود.
1-2- پیشینه تحقیق
پارک ساعی تهران تنها یادگار ایده درختکاری در تپه های شمالی شهر تهران میباشد که توسط مرحوم مهندس ساعی در چندین دهه پیش ارائه گردید. در آن زمان هیچگونه بررسی و یا تحقیق بیشتری در ارتباط با شرایط آن موقع پارک صورت نگرفته بود و بعدها پس از تحویل پارک به شهرداری تهران در چگونگی بهره برداری از پارک تغییراتی صورت گرفت و بنابراین تنها آمار و ارقام تقریبی از آن در صورتجلسه های موجود ثبت گردیده است.بررسیهای گسترده تر در ارتباط با این پارک تنها گزارشات پراکنده ای را از وضعیت پارک در سازمانهای مرتبط از جمله شهرداری منطقه 6 و سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران نشان میدهد که آن هم به صورت دستنویس های غیر رسمیمیباشد و سایر اطلاعات در حد نقل قول مسئولین سازمانهای مذکور
میباشد در این میان تنها گزارش رسمیموجود گزارش نگرشی بر پارک ساعی تهران میباشد که با همکاری ارکان مختلف موجود در شهرداری منطقه 6 تهیه و تنظیم گردیده است که مربوط به سال 77 میباشد. لذا آنچه در این مجموعه خوانده میشود نتیجه یک بررسی کلی و تدوین اطلاعات مختلف از منابع گوناگون دولتی و خصوصی موثق میباشد و جا دارد که در اینجا از کلیه افرادی که با دادن اطلاعات هرچند جزئی گره ای را از مسائل موجود در گردآوری مطالب بازنمودهاند قدردانی گردد و این مجموعه که در قالب پایان نامه کارشناسی رشته مهندسی محیط زیست با دیدی کاملاً منطبق بر واقعیتهای موجود و مبانی محیط زیست برای اولین بار تنظیم شده است تقدیم به جامعه سبز دوستداران محیط زیست میگردد . با امید به آنکه این تجربه بهره آوری برای تهیه مونوگرافی های مشابه دیگر برای سایر پارکها گردد.
1-3- روش کار و تحقیق
در تمام مراحل انجام تحقیق از دو روش مطالعات میدانی و کتابخانه ای استفاده گردید.
مطالعات کتابخانه ای
در این مرحله از بررسیها ابتدا با توجه به موضوع پایان نامه به کتابخانه های مربوط رفته و فهرستی از کتابها و مجلات و گزارشاتی را که مربوط با عنوان بودند تهیه گردید و سپس از بین فهرست آنهایی را که صددرصد مرتبط با موضوع بودند جدا گردیده و بقیه آنها به عنوان فهرست تکمیلی کنارگذاشته شده است. با مطالعه مطالب موجود به جمع بندی پرداخته و سپس فهرست جدیدی از مطالب موجود در پروژه ایجاد گردیده است.
آنگاه با نظر و راهنماییهای استاد راهنما مطالبی که هسته اصلی پایان نامه را تشکیل میدادند جدا وسپس نوشته شده است و بعد با توجه به کم و کاستیهایی که در ادای مطالب برای هسته اصلی وجود داشت به پیدا کردن مطالب تکمیلی پرداخته و در فهرست تکمیلی این مطالب پیدا و سپس یادداشت گردیده است. هنگامیکه مطالب نوشته میشد نقشه ها ، جداول ، اشکال و عکسهای لازم برای توضیحات بیشتر و تفسیر بهتر نیز جمع آوری میگردید.آنگاه به تکمیل نقشه ها و جداول پرداخته شده و سپس با توجه به اطلاعات موجود و لازم و سر فصلهای موجود در فهرست مطالب به ارزیابی پارک پرداخته شده است . برای این مرحله از کار ارزیابیهای گوناگون درمنابع مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است و آنهایی که به واقعیتهای موجود در این زمان نزدیکتر بود انتخاب و با عنایت به نوع امکانات و ضوابط زیست محیطی موجود تغییر و سپس بیان گردیده است . در مرحله بعد به بررسی تعارضات موجود در پارک پرداخته شده است که برای این کار از کتب و مجلات طراحی و صاحبنظران در این رشته استفاده گردیده است. و سپس با نگاهی به محدودیتها و کمبودهای موجود در پارک چندین پیشنهاد اصلاحی برای استفاده بهینه از پارک ارائه گردیده است.
مطالعات میدانی
برای جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای از کلیه سازمانهای مرتبط با موضوع از جمله شهرداری منطقه 6 تهران ، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران ، سازمان نقشه برداری کشور، سازمان حفاظت محیط زیست و دفتر مدیریت و پیمانکاری موجود در پارک بازدید به عمل آمده است. همزمان با انجام کار مذکور برای پیدا کردن اطلاعات تکمیلی از افراد حقیقی معرفی شده از جانب این سازمانها نیز استفاده شده است و سپس با کمک عوامل اجرایی پارک به تهیه و اجرای نقشه فضای سبز موجود در پارک با نظارت مستقیم استاد راهنما پرداخته شده است و برای برخی از آماربرداریها و اندازه گیریهایی که مقدار دقیق آن در دسترس نبود نیز از افراد مختلفی که کارسازبودند استفاده شده است. در برخی مراحل نیاز به بررسی آراء و نظرات بازدیدکنندگان احساس میشد که با استفاده از این نظرات و با توجه به کمبودهای موجود به ارائه پیشنهادات اصلاحی پرداخته شده است که در بخش پیشین به آن اشاره گردید.
به طور کلی تهیه این مجموعه تلفیقی از مطالعات کتابخانه ای و میدانی به صورت همزمان بوده است که در تنظیم این پایان نامه هر دو به یک اندازه دخیل بوده اند و یکی مکمل دیگری محسوب میشود. جدول شماره 1 زمانبندی انجام پروژه را نشان می دهد.
جدول شماره 1: زمانبندی انجام پروژه (C.P.M).
زمان
فعالیت 1381 1382
تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد
انتخاب
موضوع –
بررسی و تعیین و تصویب پروژه ــ
جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای
مشاوره با استاد راهنما
مصاحبه با افراد مطلع ـ ــ ــــــ
پردازش داده ها و اطلاعات تهیه گزارش و نتایج
نگارش فصول و نتیجه گیری پیشنهادات
ـــــ
ارائه به گروه جهت بررسی نهایی
ـ
تایپ پروژه پایان نامه ـ
بحث و دفاع از پروژه پایان نامه
فصل دوم
ضرورت پارکهای شهری
و معرفی پارک ساعی تهران
2-1- اهمیت پارکهای شهری
مهمترین اثرات پارکها در شهرها ، کارکردهای زیست محیطی آنهاست که شهرها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده و با مقابله با اثرات سوء گسترش صنعت و کاربری نادرست تکنولوژی از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها میشوند. با توجه به اینکه گسترش از یک سو ارتباط با تکنولوژی و از سوی دیگر مرتبط با آلودگی است و از آن نیز گریزی نیست برای تداوم آن باید کلیه عوامل لازم به کار گرفته شوند. مؤلفه های اثرات گسترش در شهرها به طور گوناگونی نظام زیستی شهرها را میتوانند مختل کنند. فضای مناسب در شهرها یکی از عوامل مؤثر در کاهش این اثرات بوده و به ویژه در رابطه با گرد وغبار و آلودگیهای شیمیایی پارکهای شهری، ریه های تنفسی شهرها به شمار میروند. مجموعه اثرات فضای سبز حضور آنها را در شهرها اجتناب ناپذیر میکند به طوری که بدون وجود آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند. مجموعه اثرات فضای سبز رامیتوان به طور خلاصه به قرار زیر جمع بندی کرد (20):
2-1-1- کاهش دما و افزایش رطوبت نسبی
فضای سبز در شکل چیره درختی به علت گسترش سطح برگی قابل توجه خود نسبت به سایر اشکال گیاهی میتواند از طریق تعریق سبب افزایش رطوبت نسبی ، کاهش دما و تلطیف هوا شود. یک تک درخت به تنهایی به اندازه ده کولر هوا را مطبوع و خنک میکند. درختان دما را کاهش داده، هوا را به حرکت و جریان وامیدارند و از خشکی هوا جلوگیری میکنند. عمل تعریق در درختان با جذب کالری همراه است و به همین جهت سبب کاهش دما میشوند. بدین سان نواری از گیاهان به پهنای 50 تا 100 متر گرما را 3 تا 4 درجه نسبت به مرکز شهر کاهش میدهد و در عین حال 50 درصد بر رطوبت هوا میافزاید .تفاوت دمایی که از این راه حاصل میشود موجب کاهش اندکی در فشار هوا میشود که خود ثمره صعودهوای گرم بر بالای مناطق ساختمانی و مسکونی شهر است. کاهش در فشار هوا ، بادهایی به سرعت 12 کیلومتر در ساعت را پدید میآورد و همین بادها کافی است تا هوای یک شهر بزرگ را در عرض یک ساعت کاملاً تجدید کرده ، خنک و تلطیف کند.
این پدیده بسیار مهم است. زیرا معمولاً بالای نقاط مرکزی شهرهای خیلی گرم قشری از هوای آلوده به شکل گنبد تشکیل میشود و جریان هوای خنکی که از مناطق سرسبز شهر برمیخیزد با این گنبد هوای آلوده به رویارویی میپردازد. افزون بر این جریان هوای خنک که تمایل به فرود آمدن دارد بر سر راه خود گرد و غبار معلق در هوا را نیز به سوی خاک میراند.
یک چمن معمولی 3 تا6 بار بیش ازیک زمین برهنه گردوغبار جذب میکند ولی یک درخت30 تا60 بار بیشترهمین کاررا انجام میدهد . فضای سبزشبه جنگلی به عنوان باد شکن قادر است یک چهارم تا یک ششم از گردوغبار را در پشت باد پناه کاهش دهد .
2-1-2- تغییرمیکروکلیما
مهمترین نقش فضای سبز ودرختان بالا بردن سطع آسایش شهروندان از راه تغییر درمیکروکلیما است .پارکهای شبه جنگلی از این نظر دارای ثمر بخشی بیشتری هستند. حداکثر و حداقل دما در داخل توده جنگلی نسبت به فضای باز مجاورمتعادلتر است. کاهش دما و خنک شدن شهرها، به خودی خود سطح آسایش مردم را بالا میبرد .
2-1-3- مقابله با جزایر گرما
هم اکنون پژوهشگران نواحی شهری را جزایر گرما نام نهاده اند. زیرا سطوح تیره زمین در شهرها 3 تا5 در جه سانتی گراد بیش از زمینهای مجاور گرمای خورشید را درطول روز جذب میکنند و از این راه در 30 درصد از آلودگیهای هوا سهیم میباشند.اثر غیر مستقیم درختان در کاهش دمای هوا باعث صرفه جویی در هزینه انرژی و همچنین کاهش آلودگی میشود. در شهرهایی که پوشش درختی خوبی دارند انرژی خورشید باعث بهبود چرخههای طبیعی آب، هوا و مواد غذایی میشود. در شهرهای فاقد درخت که سطح بیشتر زمین را ساختمانها و سیستمهای لوله کشی پوشانده اند ، چرخههای طبیعی کوتاه شده و اختلال در جابه جایی انرژی آنها را به جزایر گرما تبدیل میکند که به نوبه خود باعث افزایش ناراحتی عمومیو افزایش آلودگی های شهر میشود.
2-1-4- کاهش میزان سرب در هوا
درختان در کاهش میزان سرب به ویژه در حاشیه جاده ها و شاهراهها نقش مؤثری دارند. مقایسه تطبیقی درختان با سایر اشکال گیاهی نظیر گیاهان علفی و گیاهان زراعی نشان میدهد که درختان ده تا بیست برابر گیاهان علفی و دو برابر گیاهان زراعی میتوانند توان رسوبگیری داشته باشند. در مناطق پر ترافیک، شهرهای انبوه و شاهراهها اهمیت درختان در جذب میزان سرب هوا که از اگزوز ماشینها پراکنده میشود بسیار دارای اهمیت است.
2-1-5- کاهش مؤثر آلودگی شیمیایی هوا
پارکها به ویژه در شکل چیره درختی میتوانند در کاهش آلودگیهای شیمیایی هوا بسیار مؤثرباشند. برای بهره وری از این کارکرد درختان باید ضمن استفاده از گونه های غیر حساس و مقاوم در صورت صدمه دیدن ترمیم و احیاء آنها نیز همیشه مد نظر قرار گیرد.
2-1-6- کاهش آلودگی صدا
فضای سبز به ویژه درختان در کاهش آلودگی صدا بسیار مؤثر است و میتوان در صورت برخورداری از گونه های مناسب و کاشت اصولی تا 4 دسی بل صدا را کاهش داد.این نقش درختان در شهرهای بزرگ و بزرگراهها دارای اهمیت زیادی است .
2-1-7- تولید اکسیژن و جذب دی اکسید کربن
درختان، با این دو کارکرد خود نقش مؤثری در بهبود شرایط زیست محیطی ایفا میکنند. اگرچه در مقیاس کلان از نظر ایجاد توازن اکسیژنی نقش درختان و فضای سبز نمیتواند قابل ملاحظه باشد ولی در مقیاس خرد شهری قابل چشم پوشی نیست. جالب توجه است که هر درخت راش با دید زیستی متوسط به اندازه سه برابر حجم دو اتاق یک نفره میتواند دی اکسید کربن از هوا پاک سازی کند در حالی که 40-30 متر مربع از درختان میتوانند اکسیژن مورد نیازیک نفر را تامین کنند.
2-1-8- کنترل تشعشعات و بازتاب نور
پارکها در شهرها ضمن کنترل تشعشعات خورشید از بازتاب نورهای مزاحم و خیره کننده نیز میتوانند جلوگیری کنند.
2-1-9- کنترل ترافیک
آرایش فضای سبز در محورهای درون شهری عامل مؤثری در کنترل ترافیک به شمار میرود . کاشت اصولی درختان در مکانهای مناسب به عنوان نشانه های آشنا در هدایت رفت و آمد بسیار مؤثر است.
2-1-10- زیبایی آفرینی
زینت شهرها و مطلوبیت آنها برای زیست مدیون زیبایی آفرینی فضای سبز در اشکال متنوع خود است. پارکها حقارت شهرها را به عنوان پدیده انسان ساخت در برابر سیستمهای طبیعی تا حدی متعادل میکنند.
2-1-11- معماری شهرها
فضای سبز جایگزین مناسبی برای سایر مصالح مورد استفاده در معماری جهت تقسیم فضای ایجاد حفاظ، خلوتگاه ، فضای خصوصی و غیره به شمار میرود. علاوه بر این به عنوان کاتالیزور عامل مهمیدر ایجاد پیوند و ارتباط منطقی بین ساختمانها و ابنیه به شمار میرود.
2-1-12- جذب فون
پارکها طبیعت بیجان شهرها را به سوی سیستمهای طبیعی سوق داده و سبب جذب فون ویژه ای میشوند که فضای بیروح آنها را قابل تحمل تر میکند.
2-1-13- کنترل باد
فضای سبز به ویژه درختان در صورت کاشت مناسب و هدفمند یعنی ترکیب گونه ای وآرایش مناسب میتواند در هدایت باد به ویژه در تابستان جهت خنک کردن در بخشهای مورد نظر و تغییر جهت آن در سمت دلخواه بسیار مؤثر باشد.
2-1-14- تفرجگاه
فضای سبز در شکل گیری هرگونه سیستم تفرجگاهی مؤثر بوده وعامل موثری درگذران فراغت مردم به شمار میرود . ایجاد سایه ، چشم انداز ، تلطیف هواوهوای پاک جدا از زیبایی از جمله عواملی میباشند که در شکل گیری تفرجگاههاحضور فضای سبز بویژه پارکهای شهری راغیرقابل اجتناب میکنند .
2-1-15-تاثیرروانی
پارک و به ویژه رنگ سبز یا تغییرات فصلی آن دارای اثرات روانی بسیار مؤثری است . در تحقیقی که در زمینه اثرات روانی درختان و فضای سبز روی دوره بهبودی بیماران در یک بیمارستان انجام شده است به این نتیجه رسیده شد که فضای سبز میتواند دوره بستری بیماران را کوتاه کند . چنین تاثیر روانی البته کاربرد اقتصادی نیز در بر دارد.طبق تحقیقات مذکور وجود فضای سبز و درختان دوره نقاهت بیماران را 8 درصد کاهش میدهد. با دادن چشم اندازی از درختان به بیماران به آسانی میتوان سالانه صدها میلیون دلار از هزینه بهداشت عمومیرا کاهش داد.
2-1-16- ذخیره انرژی
کاشت صحیح درختان میتواند بر روی مصرف انرژی در ساختمانها تاثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. هزینه گرم کردن یا خنک کردن ساختمانها در صورت کاربرد درست درختان کاهش مییابد. درختان باعث جذب 9 درصد انرژی خورشیدی در تابستان شده و گرمای داخلی ساختمانها را میتوانند کاهش دهند. در اماکن مسکونی که در مناطق بادگیر قرار دارند، کاشت درختان به صورت بادشکن میتواند هزینه گرم کردن ساختمانها را بر حسب درجه بادگیری و تراکم بادشکن 4 تا 22 درصد کاهش دهد. علاوه بر این اثر تعدیلی درختان و فضای سبز روی دمای شهرها سبب میشود که مصرف انرژی لازم برای تبرید و انتشار گازهای گلخانه ای متصاعد شده از واحدهای مولد انرژی نیز کاهش یابد. کاهش دما در شهرها در اثر تعریق و سایه نه تنها سبب صرفه جویی در انرژی بلکه سبب صرفه جویی در مصرف آب نیز میشود.
2-1-17- برگاب
درختان با جذب برگاب میتوانند حرکت و جریان آب را در سطح غیر قابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخیر بیاندازند. سوزنی برگان تا 40 درصد و پهن برگان تا 20 درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضا برگردانند. این اثر درختان اگر در سطح جنگلها به عنوان یک موضوع بحث انگیز به نظر میآید در سطح شهر به طور ملموسی مثبت است.
2-1-18- درختان و سیلاب
جریانهای تند سیلابی و روش مدیریت آنها موضوع عمده دیگری در مطالعات زیست محیطی حومه شهرها و زمینه دیگری در بحثهای اقتصادی است . با افزایش سطح غیر قابل نفوذ شهرها آب بیشتری باید به خارج از شهرها هدایت شود. درختان با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندامهای خود سبب کندی جریانهای تند سیلابی میشوند. سطح اندامهای درختان از یک سو سرعت سیلابها را تا 3 برابر کاهش میدهد و از سوی دیگر از هزینه ساخت سیستمهای هدایت جریانهای سیلابی میکاهد.
2-2- تاریخچه
پارک ساعی تهران در سال 1324 به صورت پارک جنگلی توسط مهندس کریم ساعی استاد دانشگاه تهران ، بنیانگذار جنگلداری نوین و مدیر عامل بنگاه جنگلها سابق بنیان گذاشته شد(21).
پس از توسعه شهر تهران در سال 1337 توسط شهرداری تهران مورد بهره برداری قرار گرفت(24).
2-3- فرازهایی از اندیشه مرحوم ساعی پرچمدار فضای سبز ایران
«گروهی مردم چون فضایی را اشغال کرده و با یکدیگر زندگی کنند جامعه ای را تشکیل میدهند که آن را جامعه آدمیمیخوانند. گروهی درخت نیز چون جایی را گرفته و در کنار هم برویند جامعه ای میسازند که آن را جامعه درختی و یا جنگل مینامند.جامعه آدمیو جنگل هر دو وابسته بودن فضا هستند. یعنی برای هستی و بقای خود از آن فضا استفاده میکنند، حال اگر آن فضا گنجایش روزی رسانیدن به همه افراد جامعه را داشته باشد آن افراد در صلح و صفا به کمال رشد خود رسیده و نیرومند میشوند و در غیر اینصورت عناصر جامعه خواه آدمیباشد، خواه درخت با یکدیگر به نزاع برخاسته و در بهره مند شدن از آن فضا بر یکدیگر سبقت میجویند. تلاش نتیجه احتیاج است.
احتیاج عمده درخت به نور است و آب و خوراک شاخه های زیرین درخت که مانند شاخه های فوقانی آن در معرض تابش آفتاب نیستند تلاش بیشتری کرده ازشاخه های بالاتر تجاوز میکنند و خود را به آفتاب میرسانند. به همین دلیل شاخه های پایین تر روشن بوده و تاج درختان شکل مخروطی یا کروی به خود میگیرند. اگر یکی از شاخه های پایین تر توانایی روییدن بیشتری را نداشت و نتوانست خود را به نور کافی برساند پژمرده شده و میافتد. از این رو قسمتی از ساقه درختان که آن را در اصطلاح تنه درخت میگویند بدون شاخه میماند. حال دو عدد تخم درخت را در نظر بگیریم که مجاور هم در یک موقع به زمین افتاده و شروع به روییدن کنند، اگر این دو تخم از یک درخت بوده و نیروی آنها یکسان باشد روییدن آنها به هم برخورد میکند و بر یکدیگر سایه میاندازد، ناچار هریک خود را به سمتی که نور کافی دریافت کند. متوجه میسازد. اگر شرایط رشد برای هر دو یکسان باشداز دو درخت آنکه از تلاش خود نتیجه بیشتری گرفته نیرومندتر میگردد و بر دیگری غالب میآید، شاخ و برگهای خود را بر فراز تاج او میگستراند و چنان بر وی چیره میشود که سرانجام او را نابود میسازد.
نظیر این موضوع در جامعه آدمیان در میان دو فرد دیده میشود که با هم در یک کشور و در یک شهر و حتی در یک آموزشگاه زیسته و پرورش یافته اند. آن یک که استعداد بیشتری از جهت نیروی فکر وبدنی دارد بهتر از دیگری زندگانی خود را تامین خواهد کرد و اگر هر دو یک راه را برای پیشرفت اتخاذ کنند آنکه نیرومند تر است عرصه را بر دیگری تنگ کرده و او را از رشد اجتماعی محروم خواهد ساخت.
این نزاع بین دودرخت که تشریح شد درمیان کلیه درختان یک جنگل دائماً و بدون اینکه لحظهای قطع شود ادامه دارد. ولی آن درخت تنومند چنان راه نفوذ خورشید را بر بقیه بسته که امیدی برای روییدنشان نمیگذارد. این وضعیت سالها به همین منوال تا پیری درخت تنومند را فرسوده کند و درونش تهی شود و دوره زندگی او به پایان رسد.
چون انسان بر این فلسفه درختی آگاه شد برای سود خود بدین اندیشه افتاد که در جنگلها درختان تنومندی را که مجال روییدن به نونهالان نمیدهند بیش از آنکه دوره مرگ آنها فرا رسد از ریشه برکند تا هم از خود آنها بهره مند شود و هم فضا را برای روئیدن نهالهای جوانی که در پناه آنان یافت میشوند باز کند و از درختان جوانی که باقی میمانند آنهایی که توانایی پیروزی ندارند را برانداخته و جا را به آنهایی که نیرومند هستند بسپارد و بگذارد بی زحمت جنگل به کمال رشد خود برسد. آیا در جامعه آدمینظیر آنچه گفته شد مشاهده نمیشود؟ آیا مشابه درختان تنومند جنگل در جامعه انسانی قوی پنجگانی یافت نمیشوند که شیره جان مردم را مکیده و دیگران را از حق حیات محروم میدارند؟
چرا ، ولی انسان بسی قبل ازآنکه بحال جامعه درختی آشنا شود و به فکر اصلاح آن افتد به حال جامعه خود وقوف یافت و راههایی اندیشید که برای همه افراد نزاع حیاتی را صورت دیگری بخشد. اشخاصی پیدا شدند که راهنمای مردم برای این منظور گردیدند. این اشخاص از نظر اهل دیانت مظهر خدا، پیغمبر و مافوق بشر شناخته میشوند. به هر حال مقام آنها در جامعه انسانی بزرگ است و ما در این مقوله گفتگو نمینماییم . همین قدر باید دانست که پایه تمدن جامعه ای را نباید شماره کارخانجات و راه آهنها و صنایع آن شمرد بلکه آسایش افراد جامعه و محترم بودن حقوق را باید در نظر گرفت. جامعه ای متمدن تر است که در این راه بیشتر توفیق حاصل کرده باشد. انسان که لایق است جامعه درختی را چنان نظم دهد که برای رشد و نمای هر درخت فضای کافی موجود باشد، چگونه نمیتواند برای جامعه خود ترتیبی قائل شود که افراد آن در رشد اجتماعی دچارمضیقه نگردند.»
2-4- ویژگیهای جغرافیایی
در بررسی ویژگیهای جغرافیایی پارک تنها به سه عامل موقعیت، توپوگرافی و وسعت بسنده میگردد.
2-4-1- موقعیت
پارک ساعی تهران یکی از پارکهای بزرگ شهر تهران است که بین طولهای جغرافیایی تا قرار دارد و بین عرض های جغرافیایی تا واقع شده است.
این پارک در بخش میانی منطقه 6 و در ناحیه 5 از این منطقه واقع شده است(19). تنها کاربری آن فضای سبز است(24).
از شمال به کوچه ساعی ، از غرب به خیابان ولیعصر بالاتر از سه راهی شهید بهشتی، از جنوب به کوچه گلبرگ و از شرق به خیابان شهید خالد اسلامبولی(وزرا سابق) محدود میگردد(19).
2-4-2- توپوگرافی
این پارک به لحاظ ویژگیهای توپوگرافی حاصل از وجود دو مسیل میباشد که سبب ایجاد اختلاف ارتفاع نسبتاً شدید در کل عرصه پارک و خصوصاً قسمت شمالی آن گردیده است(19).
با بررسی نقشه، نقاط ارتفاعی پارک بیشترین ارتفاع به اندازه3/1348 متر در شمالی ترین نقطه و کمترین آن به اندازه 9/1314 متر در جنوبی ترین نقطه قرار دارد که حدود 33 متر اختلاف ارتفاع را نشان میدهد و همین ویژگی سبب ایجاد منظره ای باچشم اندازهای طبیعی و بی نظیر گردیده است(12).نقشه شماره 1 نقاط ارتفاعی موجود در پارک را نشان میدهد.
2-4-3- وسعت
پارک ساعی تهران با مساحت 120082 متر مربع بخشهای گسترده ای را شامل میشود که در جدول شماره 2 به ذکر آنها پرداخته میشود(24).
جدول شماره 2-بخشهای گسترده موجود در پارک
نوع کاربری مساحت(m )
درصد نسبت به کل
معابر 57773 1/48
چمن کاری 33614 9/27
درختکاری 8975 4/7
گیاهان پوششی 7470 2/6
ترون و شمشاد کاری 2035 6/1
زمین بازی و اسکیت 1793 4/1
گلکاری فصلی 1376 1/1
گلکاری دائمی 1300 0/1
آبنما 1249 0/1
برکه 1230 0/1
فضای مسقف 5/468 3/0
سایر موارد 5/2780 3/2
مجموع 120082 100
2-5- جمعیت استفاده کننده
موقعیت محلی پارک و ویژگیهای ساختاری که وجود عناصر طبیعی در پارک و نیز نزدیکی آن به مراکز مسکونی و تجاری است. مراجعان زیادی را از محله های اطراف پارک و حتی نقاط دورتر شهر به خود جلب میکند.به نحوی که به ترتیب طی فصول تابستان، بهار و پاییز بیشترین تعداد مراجعان به پارک وجود داشته و در فصل زمستان محیط ساکت و آرام پارک کاملاً قابل توجه و چشمگیر است.
بازدیدکنندگان از پارک عموماً روزهای پنجشنبه و جمعه ازدحام فوق العاده ای را در پارک سبب میگردند که شبها تا دیرهنگام این حضور ملموس است. در بقیه روزهای هفته جوانان و خانواده ها بیشترین مراجعان به پارک را به ویژه در بعداز ظهرها به خود اختصاص میدهندو این در حالی است که صبح های زود پارک در اشغال ورزشکاران و قبل از ظهر محمل تجمع و گپ زدن افراد مسن و بارنشستگان و نیز بازدیدهای دسته جمعی دانش آموزان از اقصی نقاط شهر است. بنابر آمارگیری های به عمل آمده میانگین تعداد افراد بازدید کننده از پارک به طور متوسط 1400 نفر در روز
برآورد شده است(19).
فصل سوم
فضای سبز موجود در پارک
پس از آشنایی مختصر و نگاهی اجمالی به پارک ساعی تهران به بررسی بخش اصلی تحقیق یعنی مطالعه گسترده تر پارک پرداخته میشود. به لحاظ اهمیت بیشتری که در ارتباط با گیاهان برای مطالعه ویژگیهای زیست محیطی فضای سبز یک منطقه وجود دارد در این فصل به بررسی فضای سبز موجود در پارک که اعم از درخت،درختچه، گل و انواع گیاهان علفی میباشد پرداخته میشود و در فصل آینده به بررسی اجزای تشکیل دهنده پارک پرداخته میشود.
قبل از وارد شدن به موضوع فضای سبز موجود در پارک جا دارد که توضیحاتی لازم در ابتدای مطالب آورده شود. به لحاظ گستردگی تنوع گیاهان موجود در منطقه مورد مطالعه و مهمتر از آن شباهت زیادی که بین گونه های گیاهی مختلف وجود دارد به بررسی گیاهانی پرداخته میگردد که وجود آنها در پارک برای حداقل 5 سال اخیر ثبت گردیده است. زیرا بنا به امکاناتی که شهرداری منطقه 6 در اختیار مدیریت پارک ساعی قرار میدهد و شرایط لازم برای نگهداری که بنا و نوع سیستم نگهداری گوناگون میباشد ممکن است نوع گیاهان کاشته شده در طی سالیان مختلف با یکدیگر فرق داشته باشد.ولی عموماً نوع گیاهان کاشته شده خصوصاً در ارتباط با درختان و درختچهها زیاد تفاوتی پیدا نمیکند. از آنجا که در این تحقیق سعی گردیده است که دقت کار در نهایت ممکن باشد لذا آماری که از کل گیاهان ارائه میشود برمبنای آمار شهرداری منطقه 6 ، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران ، دفتر مدیریت موجود در پارک و مطالعات میدانی که به همراهی اینجانب و پرسنل زحمتکش پارک صورت گرفته است میباشد، با توجه به تنوع گیاهی بسیار بالایی که در این پارک وجود دارد بی دلیل نیست که از آن به عنوان پارکی نام برده میشود که حائز رتبه بالایی در سطح پارکهای شهری تهران میباشد.
درختان و درختچه هایی که در این تحقیق میخوانید آنچنان زیبایی به سطح پارک بخشیده که در تمام فصول سال آن را سبز و جوان در معرض نمایش میگذارد و نسیم خنکی که در سطح پارک در طول روز به وزیدن میگیرد هوا را مطبوع و برای بازدیدکنندگان بی نظیر توصیف مینماید. طراحی ویژه ای که در برخی بخشهای پارک مانند باغ ژاپنی و تپه گل وجود دارد همانطور که خواهید دید این مراکز را به مناطقی جهت کارهای هنری نظیر عکاسی سوق داده است.
در مجموع یکصد وشانزده گونه گیاهی در پارک شناسایی شده است که مشتمل بر درختان ، درختچه ها، گیاهان علفی و گلها میباشد. در زیر به بررسی انواع گونه های گیاهی موجود پرداخته میشود.
3-1- درختان و درختچه ها
این بخش از گونه های موجود که در حقیقت بیشترین در صد از فضای سبز پارک را تشکیل میدهد شامل درختان و درختچه هایی است که در بخشهای مختلف کاشته شده اند و ترکیبی از سوزنی برگان و پهن برگان میباشد. در جدول شماره 3 به بررسی گونه های درختی موجود پرداخته میشود.
جدول شماره 3- فهرست گونه های درختی موجود
ردیف نام فارسی نام علمی خانواده
1 آلوی سیاه Pranus domestica Rosaceae
2 ابریشم معمولی Albizia julibrissin Leguminosae-Mimosaceae
3 افرای سیاه Acer negundo Aceraceae
4 افرای برگ چناری Acer pseuoplatanus Aceraceae
5 اقاقیای پیوندی (سرخ) Robinia hispida Leguminosae-papilionaceae
6 اقاقیای چتری Robinia pseudacacia
Var: pendula Leguminosae-papilionaceae
7 ارغوان معمولی Cercis siliquastrum Leguminosae-papilionaceae
8 اکالیپتوس Eucalyptus camaldulensis Myrtaceae
9 برگ بو Laurus nobilis Lauraceace
10 برگ نو (برگ درشت) Ligustrum latifolium Oleaceae
11 بلند مازو Quercus castanifolia Fagaceae
12 بلوط سیاه Quercus ilex Fagaceae
13 بید مجنون Salix babylonica Salicaceae
14 پاپیتال Hedera pastuchowii Araliaceae
15 پاپیتال ابلق Hedera helix Araliaceae
16 پیچ گلیسین Wistaria sinesis Leguminosae-papilionaceae
17 پیراکانتا Pyracantha coccinea Rosaceae
18 پسته وحشی Pistacia atlantica Anacardiaceae
19 تبریزی Populus nigra
subsp:nigra Salicaceae
20 توت مجنون Morus alba
Var: pendula Moraceae
21 توری Lagerstromia indica Lythraceae
22 چنار Platanus orientalis Platanaceae
23 ختمیدرختی Hibiscus syriocus Malvaceae
24 خرزهره Nerium oleander Apocynaceae
25 زالزالک Crataegus sp. Rosaceae
26 زبان گنجشک Fraxinus excelsior Oleaceae
27 زربین Cupressus sempervirens Var: horizontalis Cupressaceae
28 زیتون Olea europaea Oleaceae
29 ژونیپروس (اردوج) Juniperus excelsa Cupressaceae
30 ژینکگوبیلوبا Ginkgoa biloba Ginkgoaceae
31 سدر لبنان Cedrus libani Pinaceae
32 سرو تبری(نوش) Toja orientalis Cupressaceae
33 سرو شیراز Cupressus sempervirens Var: fastigiata Cupressaceae
34 سرو نقره ای Cupressus arizonica Cupressaceae
35 سه رنگ Photinia serrulata Rosaceae
36 شاه بلوط هندی Aesculus hippocastanum Hippocastaneaceae
37 شالک Populus nigra Var: caudina Salicaceae
38 عرعر Ailanthus alissima Simaroubaceae
39 کاتالپا(جوالدوزک) Catalpa speciosa Bignoniaceae
40 کاج تهران Pinus eldarica Pinaceae
41 کاج سیاه Pinus nigra Pinaceae
42 کاج نوئل Picea abies Pinaceae
43 گردو Juglans regia Juglandaceae
44 گل یخ Chimonanthus fragrans Calycanthaceae
45 ماگنولیاتابستانه Magnolia grandiflora Magnoliaceae
46 مو Parthenocissus quinguaefolia Var: murorum Vitaceae
47 نارون Ulmus carpinifolia Ulmaceae
در جدول شماره 4 نیزبه بررسی انواع درختچه های موجود پرداخته میشود.
جدول شماره 4- فهرست گونه های درختچه ای موجود
ردیف نام فارسی نام علمی خانواده
1 ابریشم مصری Caesalpinia gilliesii Leguminosae –
Caesalpinaceae
2 اسپیره سفید Spiraea crenata Rosaceae
3 ازگیل ژاپنی Eriobobtrya japonica Rosaceae
4 انارگل(انارپرپر) Punica granatum Punicaceae
5 بوداغ Viburnum opulus Caprifoliaceae
6 به ژاپنی Chaenomeles japonica Rosaceae
7 پیچامینالدوله Lonicera caprifolium Caprifoliaceae
8 پیچ اناری Campsis radicans Bignoniaceae
9 ترون Ligustrum ovalifolium Oleaceae
10 جل Laurocerasus officinalis Rosaceae
11 خاس Ilex spinigera Aquifoliaceae
12 دم موشی(غفائی) Buddleia davidii Buddleiaceae
13 رزماری Rosmarinus officinalis Labiatae
14 زرشک قرمز Berberis thunbergii Berberidaceae
15 سرو خمره ای Platycladus orientalis Cupressaceae
16 سوداغ(آقطی سرخ) Sambucus racemosa Caprifoliaceae
17 شاه پسند Lantana camara Verbenaceae
18 شمشاد ابلق سفید Euonymus japonicus
Var: argento-variegata Celastraceae
19 شمشاد ابلق زرد Euonymus japonicus
Var: aureo-variegata Celastraceae
20 شمشاد نعنایی Euonymus japonicus Var: microphylla Celastraceae
21 شیرخشت رونده Cotoneaster horizontalis Rosaceae
22 طاووسی Spartium junceum Leguminosae –
Papilionaceae
23 مروارید درختی Symphoricarpos albus Caprifoliaceae
24 مورد سبز Myrtus communis Myrtaceae
25 میخک هندی Daphne odora Thymeleaceae
26 نرگسدرختی(سفید) Philadelphus coronarius Saxifragaceae
27 نسترن سفید Rosa beggeriana Rosaceae
28 همیشه بهار Rosa rouletii Rosaceae
29 یاس زرد Forsythia suspensa Oleaceae
30 یاس سفید Syringa vulgaris Var:alba Oleaceae
31 یاس شیروانی Syringa persica Oleaceae
32 یاس بنفش Syringa vulgaris Var: violaceae Oleaceae
33 یاسمن زرد Jasminum fruticans Oleaceae
34 یوکا Yucca filamentosa Liliaceae
بررسیهای بالا نشان میدهد که مجموعاً 81 نوع درخت و درختچه در پارک وجود دارند.
در جدول شماره 5 تعداد و درصد درختان و درختچه های موجود در پارک ساعی نشان داده شده است.
جدول شماره 5- آمار و تعداد درختان و درختچه های موجود در پارک
ردیف نوع گونه ها درصدنسبتبه طبقات گیاهی درصدنسبتبهکلدرختانو درختچهها تعداد(اصله)
سوزنی برگان
1 کاج تهران 8/37 7/4 1790
2 سرو خمره ای 7/36 6/4 1740
3 سرو تبری 5/10 3/1 500
4 سرو شیراز 8/7 9/0 370
5 سرو نقره ای 8/2 3/0 135
6 زربین 4/2 3/0 118
7 ژونی پروس 0/1 1/0 50
8 کاج نوئل 2/0 1-10×3/0 13
9 سدر لبنان 2/0 1-10×3/0 12
10 کاج سیاه 1/0 1-10×1/0 5
پهن برگان همیشه سبز
11 شمشاد نعنایی 1/24 4/13 5000
12 پاپیتال 1/24 4/13 5000
13 پاپیتال ابلق 5/14 0/8 3000
14 شمشاد ابلق زرد 0/12 7/6 2500
15 شمشاد ابلق سفید 6/9 3/5 2000
16 پیچ امین الدوله 8/4 6/2 1000
17 رزماری 8/3 1/ 2 800
18 خاس 9/2 6/1 600
19 پیراکانتا 4/2 3/1 500
20 پیچ اناری 4/0 2/0 100
21 یوکا 3/0 2/0 80
22 برگ بو 2/0 1/0 45
23 ماگنولیا تابستانه 1/0 1-10×5/0 21
24 گل یخ 1-10×6/0 1-10×3/0 14
25 خرزهره 1-10×4/0 1-10×2/0 10
26 بلوط سیاه 1-10×1/0 2-10×8/0 3
پهن برگان خزان دار
27 ترون 2/25 0/8 3000
28 همیشه بهار 6/12 0/4 1500
29 چنار 1/9 9/2 1084
30 شاه پسند 4/8 6/2 1000
31 نرگس درختی 4/8 6/2 1000
32 یاس زرد 4/8 6/2 1000
33 اسپیره سفید 2/4 3/1 500
34 نسترن سفید 2/4 3/1 500
35 مورد سبز 3/3 0/1 400
36 میخک هندی 6/1 5/0 200
37 یاس سفید 6/1 5/0 200
38 نارون 5/1 4/0 183
39 دم موشی 0/1 3/0 120
40 موچسب 8/0 2/0 100
41 مروارید درختی 8/0 2/0 100
42 یاس شیروانی 8/0 2/0 100
43 آقطی سرخ 8/0 2/0 100
44 پیچ گلیسین 8/0 2/0 100
45 توری 8/0 2/0 100
46 زرشک زینتی 6/0 2/0 75
47 شالک 5/0 1/0 60
48 اقاقیای چتری 4/0 1/0 59
49 اکالیپتوس 3/0 1/0 45
50 اقاقیای پیوندی 2/0 1-10×8/0 32
51 زبان گنجشک 2/0 1-10×7/0 29
52 شیر خشت رونده 2/0 1-10×6/0 25
53 بید مجنون 1/0 1-10×6/0 23
54 طاووسی 1/0 1-10×5/0 20
55 ختمیدرختی 1/0 1-10×5/0 20
56 یاس بنفش 1/0 1-10×5/0 20
57 زیتون 1/0 1-10×5/0 20
58 افرای برگ چناری 1/0 1-10×4/0 17
59 تبریزی 1/0 1-10×4/0 15
60 جل 1/0 1-10×4/0 15
61 زالزالک 1/0 1-10×3/0 12
62 یاسمن زرد 1/0 1-10×3/0 12
63 عرعر 1-10×9/0 1-10×2/0 11
64 به ژاپنی 1-10×9/0 1-10×2/0 11
65 ازگیل ژاپنی 1-10×8/0 1-10×2/0 10
66 انار گل 1-10×8/0 1-10×2/0 10
67 بوداغ 1-10×8/0 1-10×2/0 10
68 برگ نو 1-10×8/0 1-10×2/0 10
69 ارغوان معمولی 1-10×8/0 1-10×2/0 10
70 کاتالپا 1-10×8/0 1-10×2/0 10
71 ژینکگوبیلوبا 1-10×6/0 1-10×2/0 8
72 ابریشم مصری 1-10×4/0 1-10×1/0 5
72 آلوی سیاه 1-10×4/0 1-10×1/0 5
74 بلندمازو 1-10×3/0 1-10×1/0 4
75 سه رنگ 1-10×2/0 2-10×8/0 3
76 شاه بلوط هندی 1-10×1/0 2-10×5/0 2
77 پسته وحشی 1-10×1/0 2-10×5/0 2
78 توت مجنون 1-10×1/0 2-10×5/0 2
79 ابریشم 1-10×1/0 2-10×5/0 2
80 افرای سیاه 2-10×8/0 2-10×2/0 1
81 گردو 2-10×8/0 2-10×2/0 1
مجموع گونه ها 100 100 37309
3-1-1- سوزنی برگان
10 گونه از گیاهان مذکور در این دسته جای میگیرند که %3/12 از مجموع انواع درختان و درختچه های موجود در پارک را تشکیل داده اند.این گونه ها به شرح زیر میباشند:
کاج تهران، کاج سیاه ، کاج نوئل، سدر لبنان، سرو نقره ای ، سرو خمره ای،سرو تبری، سرو شیراز، زربین و ژونیپروس.
3-1-2- پهن برگان همیشه سبز
16 گونه از گیاهان مذکور در این دسته جای میگیرند که %55 از مجموع انواع درختان و درختچه های موجود در پارک را تشکیل داده اند. این گونه ها به شرح زیر میباشند:
یوکا،رزماری، بلوط سیاه،پیراکانتا، خرزهره،ماگنولیا،پاپیتال معمولی، پاپیتال ابلق، شمشاد ابلق سفید، شمشاد ابلق زرد (طلایی) ، شمشاد نعنایی، پیچ امین الدوله، پیچ اناری، گلیخ ، برگ بو و خاس.
3-1-3- پهن برگان خزان دار
55 گونه از گیاهان مذکور در این دسته جای میگیرند که7/30% از مجموع انواع درختان و درختچه های موجود در پارک را تشکیل داده اند.این گونه ها به شرح زیر می باشند:
آلوی سیاه،افرای سیاه، اقاقیای پیوندی، اقاقیای چتری، برگ نو(برگ درشت)، بلند مازو، شاه بلوط هندی، ازغوان معمولی،بید مجنون ، زبان گنجشک، توت مجنون، توری، چنار، ختمیدرختی، زالزالک، عرعر، کاتالپا، گردو، نارون، اسپیره سفید، ازگیل ژاپنی، انار، افرای برگ چناری، به ژاپنی، ترون، دم موشی، آقطی سرخ، شیر خشت، زرشک قرمز (زینتی ) ، طاووسی، مروارید سفید، یاس زرد، یاس سفید، یاس شیروانی، یاس بنفش،یاسمن زرد، تبریزی، شالک، بوداغ، جل، شاه پسند، مورد سبز، میخک هندی، نرگس درختی(دوتسیا)، نسترن سفید، همیشه بهار، ابریشم ، ابریشم مصری، اکالیپتوس، پیچ گلیسین، زیتون، ژینکگوبیلوبا، پسته وحشی، سه رنگ و مو.
گیاهان موجود در این دسته در دو بخش زیر تقسیم بندی میشوند:
3-1-3-1- پهن برگان درختچه ای خزان دار
25گونه از این گیاهان به صورت درختچه میباشند که عبارتنداز:
اسپیره سفید، ازگیل ژاپنی،انار، به ژاپنی، ترون، دم موشی، آقطی سرخ، شیر خشت، زرشکزینتی، طاووسی، مروارید سفید، یاس زرد، یاس سفید، یاس شیروانی، یاس بنفش،یاسمن زرد، بوداغ، جل، شاه پسند، مورد سبز، میخک هندی، نرگس درختی(دوتسیا)، نسترن سفید، همیشه بهار و ابریشم مصری.
3-1-3-2- پهن برگان درختی خزان دار
30 گونه از این گیاهان نیز به صورت درخت میباشند. این گیاهان عبارتند از:
آلوی سیاه،افرای سیاه، اقاقیای پیوندی (سرخ)، اقاقیای چتری، برگ نو(برگ درشت)، بلند مازو، شاه بلوط هندی، ازغوان معمولی،بید مجنون ، توت مجنون، توری، چنار، ختمیدرختی، زالزالک، عرعر، کاتالپا، گردو، نارون، شالک ، تبریزی، ابریشم، اکالیپتوس، پیچ گلیسین، زیتون، ژینکگو بیلوبا، پسته وحشی، سه رنگ، مو، افرای برگ چناری و زبان گنجشک.
3-1-4- وضعیت گونه های درختی و درختچه ای موجود
برخی از درختان و درختچه های موجود به صورت مجتمع و برخی نیز به صورت انفرادی در پارک توزیع گردیده اند. با توجه به اینکه فرم انفرادی و یا تجمعی گیاهان در چشم انداز پارک تاثیر گذارده و از اصول اساسی در طراحی پارک میباشد، لازم است به بررسی این اشکال در پارک پرداخته شود . از مجموع 81 گونه درخت و درختچه موجود در پارک تنها به بررسی 26 نوع از آنان به دلیل سهولت شناخت و دسترسی پرداخته میشود که در 5 طبقه زیر تقسیم بندی میگردند. سایر گیاهان به علت پراکندگی زیاد در سطح پارک در دسته ششم یعنی تک کاشتهای برگ پهن خزان دار قرار میگیرند که پراکنش آنها در تمام سطح پارک و به صورت نامنظم میباشد.
3-1-4-1- توده های سوزنی برگ
توده های سوزنی برگ شامل سرو نقره ای ، سرو شیراز ، سرو تبری، سرو خمره ای، کاج تهران و کاج سیاه میباشد. اجتماعات سرو نقره ای را بیشتر در قسمت جنوبی خصوصاً بالای تپه گل ، اجتماعات سرو شیراز را در جهت غربی سکوهای ارتباط دهنده مرکز پارک به دره غربی ،سرو تبری و سرو خمره ای را در بخش مابین زمین بازی کودکان و آبنمای موزیکال میتوان مشاهده نمود.
کاج تهران نیز در جهت شرقی سکوهای ارتباط دهنده مرکز به دره غربی به صورت
توده های یکنواخت دیده میشود و کاج سیاه را نیز در بخش پایینی آبنمای موزیکال میتوان مشاهده کرد.
3-1-4-2- تک کاشتهای سوزنی برگ
ژونیپروس و کاج نوئل به صورت پراکنده در سطح پارک مشاهده میگردد. سدر لبنان در محدوده مرکزی و حوالی ورودی واقع در ناحیه میانی جبهه شرقی پارک فرم خاص و زیبایی در سیمای زمستانه پارک و زمانی که درختان خزان دار برگهای خود را از دست میدهند ایجاد کرده است.
زربین نیز به صورت منفرد حوالی دفتر مدیریت پارک و آبنمای گلابی شکل واقع گردیده است. بدین ترتیب وجود سوزنی برگان سیمای زیبایی را در فصولی که درختان و درختچه های خزان دار کاملاً سرد و بیروح گردیده اند برای پارک به ارمغان آورده است.
3-1-4-3 – توده های برگ پهن همیشه سبز
یوکا از جمله برگ پهنهای همیشه سبزی است که در چند مورد به صورت اجتماعی در سطح پارک دیده میشود.از آن جمله میتوان به ورودی واقع در ناحیه میانی جبهه شرقی پارک اشاره نمود.
پیچ امین الدوله نیز در ناحیه شمال غربی پارک و اطراف منبع آب تجمع پیدا کرده است.
علاوه بر موارد فوق انواع شمشادهای رسمیو پاپیتال به عنوان خطوطی سبز برای تعیین مرزی بین معابر و فضای سبز در تمام سطوح پارک به کار میرود.البته از نقش پاپیتال به عنوان بستر سبز درختان و درختچه ها در عرصه های مختلف پارک نباید چشمپوشی کرد.
3-1-4-4- تک کاشتهای برگ پهن همیشه سبز
برگ بو و خاس از جمله گونه های برگ پهن غالبی است که به صورت تک کاشتهای پراکنده در سطح پارک بالاخص نواحی جنوبی و جنوب شرقی یافت میشود.
ماگنولیا تابستانه (همیشه سبز)هم با برگهای پهن چرمیخود به صورت پراکنده در بخش میانی و شمالی جلوه زیبایی را در تمام فصول سال به پارک میبخشد.
3-1-4-5- توده های برگ پهن خزان دار
بید مجنون از جمله اجتماعات برگ پهن خزان دار است که به وفور در اطراف آبنمای موزیکال یافت میشود. اجتماعات چنار در ضلع غربی، نارون در ضلع شرقی و افرای برگ چناری حد فاصل آبنمای سه طبقه و باغ ژاپنی به وفور دیده میشوند. دم موشی و ژینکگوبیلوبا در اطراف فرهنگسرای سرو چشم اندازبدیعی را در منتهی الیه شمالی پارک به وجود آورده است.
3-1-4-6- تک کاشتهای برگ پهن خزان دار
55 گونه درخت و درختچه در این طبقه قرار میگیرند که با پراکنش نامنظم خود چشم انداز زیبایی را در پارک به وجود میآورند. تک کاشتهای متنوعی از درختان مثمر را میتوان در ناحیه باغ ژاپنی مشاهده نمود که سبب رنگارنگی این طراحی خصوصاً در فصل بهار میگردد. باغ ژاپنی با داشتن درختان میوه گوناگون از بین بخشهای مختلف پارک به خود زیبایی خاصی را در ناحیه جنوبی پارک اختصاص داده است.
البته تقسیم بندیهای فوق و قرارگیری درختان و درختچه ها در طبقات مذکور بدین معنا نمیباشد که تنها پراکندگی این گونه ها مختص به همان اماکن میباشد بلکه گیاهان موجود در تمام بخشهای پارک و به طور پراکنده مشاهده میگردند.
3-2- گلها و گیاهان علفی
انواع گلها و گیاهان علفی موجود درپارک مشتمل بر 35 نوع میباشد که در جدول شماره 6 به معرفی آنها پرداخته میشود.
جدول شماره 6- فهرست گلها و گیاهان علفی موجود
ردیف نام فارسی نام علمی خانواده
1 آهار Zinnia elegans Compositae
2 آجوکا Ajuga sp Labiateae
3 ابری نقره ای Cineraria maritima Compositae
4 اختر Canna indica Compositae
5 اطلسی Petunia hybrid grandiflora Solanaceae
6 آلیسوم Alyssum sp. Craciferea
7 بنفشه Viola tricolor Violaceae
8 بومادران Achillea millefolium Compositae
9 پامچال Primula heterochroma Primulaceae
10 پروانش Catharanthus roseus Apocynaceae
11 تاج خروس Amaranthus retroflexux Amaranthaceae
12 تکمه ای Gomphrena globosa Amaranthaceae
13 جعفری Petroselinum hortense Umbelliferae
14 خاکشیر Sisymbrium irio Cruciferae
15 داودی Chrysanthemum morifolium Compositae
16 دم روباهی Alopecurus myosuroide Gramineae
17 رز زرد Rosa hemisphaerica Rosaceae
18 رز مینیاتوری Rosa snowball Rosaceae
19 رز هفت رنگ Rosa masquerade Rosaceae
20 رعنا زیبا(یکساله) Gaillardia grandiflora Compositae
21 زنبق Iris germanica Iridaceae
22 سلوی(مریم گلی) Dafvia sp. Laviatea
23 سلمه تره Chenopodium album Chenopodiaceae
24 شب بوی ایرانی Hesperis persica Cruciferae
25 شب بوی معطر Hesperis odorata Cruciferae
26 شمعدانی Pelargonium hortorum Geraniaceae
27 کلم زینتی Brassica oleracea Cruciferae
28 کوکب غده ای Dahlia pinnata Compositae
29 کوکب کوهی Rudbeckia hirta Compositae
30 مارگریت Chrysanthemuw sp. Compositae
31 میخک ایرانی Dianthus persicus Caryophyllaceae
32 میمون Antrhium majus Scrophulariaceae
33 مینای چمنی Bellis prenis Compositae
34 نازآفتابی Portulaca sp. Crassulaceae
35 هفت بند ایرانی Polygonum Persicaria Polygonaceae
جدول فوق انواع گلها و گیاهان علفی موجود در پارک ساعی را نشان میدهد که به سه صورت گلکاری دائمی، گلکاری فصلی و علفهای هرز در پارک نمایان هستند.
به علت تعدد مناطق گلکاری شده از نام بردن کلیه مناطق و چگونگی پراکنش گونه های فوق در آن صرف نظر کرده و به معرفی چندی از مناطق گلکاری شده بسنده میشود.
3-2-1- توده های گلکاری شده
از جمله توده های گیاهان زینتی گلدار تپه گل است که کمیپایین تر از آبنمای گلابی شکل قرار گرفته و در فصل پاییز پوششی از کلم زینتی را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار میدهد و در سایر فصول سال نیز با گلهای فصلی متفاوت زینت داده میشود.
ناحیه موجود در ضلع شرقی آبنمای موزیکال نیز مورد دیگری است که در فصل بهار با گل بنفشه زینت داده میشود.
ضلع جنوبی گلخانه نیز در تمام طول سال محل کاشت گل رز زرد است که یک نوع گل دائمیمیباشد و کمیدورتر از ضلع غربی آبنمای گلابی شکل نیز اقدام به کاشت رز هفت رنگ شده است.
پوشش گلکاری شده برخی از مناطق عاری از درخت و درختچه را که به طور عمده در شیبهای تند، اطراف آبنماها، اماکن نامناسب برای کاشت درختها و درختچهها ، حاشیه راه پله ها و سمت ورودیهای پارک قرار دارد به شکل دالان دید عاری از درخت به نمایش گذارده است.
این گلکاریها در برخی کرت بندیهای فضای سبز بر روی سطح زمین نیز مشاهده میشود که بستر رنگینی را برای درختان و درختچه های موجود در آن به وجود آورده است.
در پایان جهت بررسی بیشتر و بهتر نشان دادن پراکندگی اقسامیاز فضای سبز موجود در پارک طرحی جهت نمایش این پراکندگی ارائه گردیده است. این طرح که منطبق بر وضعیت کنونی پارک است وضعیت موجود فضای سبز پارک ساعی تهران را نشان میدهد و در فصل چهارم در بخش روند دگرگونیهای کاربری اراضی در پارک درباره آن به تفصیل صحبت خواهد شد.
فصل چهارم
سایر اجزای تشکیل دهنده پارک
در این فصل به بررسی اجزای تشکیل دهنده پارک و امکانات ضروری و رفاهی موجود پرداخته میشود .پس از بررسی فضای سبز موجود در پارک شایسته است به ساختار درونی آن و اقسام مختلف موجود در منطقه پرداخته گردد. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این ارتباط نهایتاً به یک جمع بندی و ارزیابی کلی میتوان دست پیدا نمود.کلیه مطالبی که در زیر ارائه میگردد بنابرمطالعات مختلف از منابع گوناگون و مطالعات میدانی صورت گرفته است. برای شروع بررسی در این فصل ابتدا به دسترسیها و ورودیهای پارک که منطقه را از حوالی آن جدا میسازد و به منزله محدوده مورد مطالعه میباشد پرداخته میشود.
4-1- ورودیها ومعابر
پارک ساعی از طریق سه جبهه شمال و شرق و غرب و توسط هفت ورودی به شبکه ارتباط شهری متصل گشته و ارتباطات درونی پارک نیز از طریق خیابانها و باغ راهها برقرار میگردد. وجود این مقدار دسترسی در یک پارک شهری کمتر به چشم میخورد.
برای دسترسی به پارک دو ورودی در بخش شمالی آن پیش بینی گردیده است که در حقیقت ارتباط سواره و خدماتی پارک را فراهم مینماید که از بین این دو، ورودی اصلی در قسمت شمالی و در حد فاصل دو دره شرقی و غربی قرار گرفته که با شیب مناسبی تا منتهی الیه جنوب پارک امتداد مییابد و ورودی دوم که محل تردد کامیون جهت حمل و نقل مصالح برای ساخت و سازهای تکمیلی به شمار میرود در منتهی الیه شمال غربی پارک قرار گرفته است که مستقیماً به
خط القعر دره غربی پارک متصل میگردد.
ارتباط داخلی پارک در امتداد غرب به شرق که اتصال دهنده دو خیابان ولیعصر و خالداسلامبولی محسوب میگردد از طریق دو ورودی اصلی ممکن میشود. یک ورودی در غرب و در مجاورت خیابان ولیعصر قرار دارد که با ارتفاع زیاد از سطح خیابان و توسط مجموعه ای از پله های ترکیبی مفروش شده با سنگ با پارک مرتبط است و دیگر ورودی مقابل آن در قسمت شرق پارک و در مجاورت خیابان خالد اسلامبولی است که دارای کف سازی و دیواره سازیهای آجری و به طور کلی طرح معماری بسیار زیبا میباشد. از جبهه شرقی پارک دو ورودی دیگر نیز به خیابان خالد اسلامبولی وجود دارد که یکی از آنها که دقیقاً در قسمت میانی شرق پارک قرار گرفته است به علت استفاده از پله های ترکیبی و مجموعه ای از فلاورباکس ها و باغچه منظره ای زیبا و بدیع را به وجود آورده است و ورودی دیگر نیز با کمی فاصله از ورودی فوق قرار گرفته است.یک ورودی دیگر نیز
از جبهه غربی پارک و در محل خانه کودک احداث گردیده است که توسط دو سری پلکان قدیم و جدید تا درون پارک امتداد مییابد.
علاوه بر هفت ورودی مذکور یک ورودی کوچک نیز از کوچه ساعی به فرهنگسرای سرو و از آنجا به درون پارک وجود دارد.
پس از بررسی ورودیهای پارک اینک به توضیح دسترسیهای پارک پرداخته میشود. باغ راههای ساخت و ساز شده بر روی خطوط تراز سبب گستردگی بیش از اندازه سطوح سخت یا معابر پارک گردیده به طوری که بر طبق محاسبات صورت گرفته بالغ بر 57773 مترمربع از عرصه پارک که معادل 11/48 درصد از سطح آن میباشد تحت اشغال این گونه معابر و دسترسیهاقرار گرفته است.
قابل ذکر است که پارک علاوه بر باغ راهها دارای خیابانهای اصلی و فرعیبسیاری میباشد که سطح تمام آنها از سنگ و یا ترکیبی از بتون و سیمان شسته به شکل کثیرالاضلاع منتظم شش وجهی مفروش گردیده است(19).
4-2- خدمات ضروری پارک
بر اساس استانداردهای موجود برای نیازهای یک پارک شهری آن دسته از خدماتی که ارائه و تامین آنها برای بازدیدکنندگان در اولویت نیازهای یک پارک محسوب میشوند خدمات ضروری نام دارند که به بررسی آنها پرداخته میشود.
4-2-1- شبکه آبرسانی
تا سال 1364 در منتهی الیه شمال غربی پارک منبع بزرگ آب احداثی وجود داشت که مصارف عمده آن برای آبیاری فضای سبز بوده است و به دلیل آلودگی بسیار زیادی که ایجاد میکرده است و به از بین بردن پوشش گیاهی و سایر آسیبها میانجامید این منبع برداشته شد.
اکنون آب لوله کشی تهران از طریق دو انشعاب اصلی در قسمتهای شرقی و شمالی وارد پارک میگردد که از طریق این دو کنتور آب بیش از 70 انشعاب فرعی جهت مصارف آشامیدنی و سرویسهای عمومیدر سرتاسر پارک توزیع میگردد(8).
آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز به صورت تحت فشار بارانی(اسپرینکلر)وثقلی و شلنگی از قنات دره گاو میشی یوسف آباد تامین میگردد و فاقد هرنوع چاه است (19).
یک مخزن بتونی نیزبه حجم تقریبی 450 مترمکعب در قسمت شمالی یعنی در مرتفع ترین نقطه بوستان وجود دارد که آب جاری در جویهای ولیعصر جهت مصارف آبیاری و همچنین تامین آب برکه های آبزیان در طول شبانه روز و بخصوص ساعات شب به داخل آن هدایت و مورد استفاده قرار میگیرد.از این مخزن توسط چهار لوله اصلی و بیش از هشتاد انشعاب فرعی آب در سراسر پارک توزیع میگردد(8).
4-2-2- شبکه روشنایی
نیروی الکتریسیته پارک در حال حاضر از یک انشعاب 300آمپری تامین میشود(19).
این نیروی الکتریسیته بنابر یک تقسیم بندی کلی به مصارف عمده زیر میرسد.
1- موتور پمپ ها و تابلوهای برق آبنماها و آبشارهای حیات وحش
2- ایجاد روشنایی فضاهای مسقف و غیرمسقف
3- خانه کودک برای مصارف عمومیو راه اندازی وسایل
4- فرهنگسرای سرو جهت مصارف عمومی، کلاسهای آموزشی و برنامه های آمفیتئاتر.
قابل ذکر است که تعداد زیادی از شهروندان به دلیل مشغله ها و درگیریهای کاری اغلب در ساعات پس از غروب آفتاب امکان مراجعه و استفاده از فضای پارک را دارند.به همین دلیل نوع سیستمهای روشنایی مورد استفاده از عوامل مهم در جذب و جلب بازدیدکنندگان میباشد.حدود 1700 مورد شعله روشنایی در سطح پارک وجود دارد که در جدول شماره 7 از آنها نام برده شده است(8).
جدول شماره 7- سیستم روشنایی مورد استفاده در پارک
نوع سیستم روشنایی تعداد(مورد)
پروژکتورهای داخل آبنماها 391
پروژکتورهای 500 وات 27
پروژکتورهای 1000 وات 26
چراغهای قارچی 600
چراغهای بخار جیوه 11
چراغهای حباب طلایی 60
چراغهای دو شعله 8
چراغهای سه شعله 4
چراغهای چهار شعله 1
چراغهای پنج شعله 20
چراغهای نه شعله 1
چراغهای سنگی پله های ولیعصر 46
چراغهای فانوسی داخل چمن کاریها 36
چراغهای دیواری 36
چراغهای واجد لامپ گازی 27
4-2-3- سرویسهای پذیرایی و بهداشتی
سه مرکز پذیرایی در پارک ساعی وجود دارد. یکی بصورت بوفه و چایخانه در قسمت حیات وحش واقع گردیده است (19).دومیبه شکل بوفه واقع در بخش زیرین خانه کودک و سومیبه صورت رستوران در طبقه فوقانی خانه کودک از سال 1373 همزمان با تاسیس این مجموعه تفریحی امر سرویس دهی و فروش تنقلات و مواد خوراکی پارک را برعهده دارند.
در دو ضلع غربی و شرقی پارک سرویسهای بهداشتی عمومیمردانه و زنانه پارک قرار گرفته اند . این دستگاهها مجموعاً دارای 18 چشمه و چندین دستشویی مجهز به ظروف حاوی مواد پاک کننده میباشند .آبریزگاههای پارک ساعی همواره به صورت شبانه روزی فعالیت دارند وبرای هر واحد مستقل افرادی کار نظافت و بهداشت و تامین مواد پاک کننده را بر عهده دارد(8).
4-2-4- مبلمان و وسایر ملزومات
در حال حاضر مجموعاً پانصد وهشت عدد نیمکت از انواع بتونی – چوبی و چدنی رنگارنگ،نه سکوی آبخوری، نود عدد فلاورباکس(گلجای)، یک دستگاه آب سرد کن استیل، دویست و نه عدد سطل زباله ، چهل و دو عدد تابلو و علائم هشدار دهنده ، هفت قطعه تابلوی راهنمای بزرگ برای استفاده از پارک به همراهی انواعی از چراغهای تزیینی در سطح پارک وجود دارد.
قابل ذکر است که تعدادی نیز فضاهای زیرزمینی به عنوان موتورخانه و محل استقرار پمپهای آبرسانی و اطاقهایی برای دپو کردن وسایل اضافی و بعضاً اقامت کارگران شیفت شب در سطح پارک وجود دارد.
4-2-5- شبکه گاز شهری
گاز شهری از انشعابات خیابان ولیعصر به پارک ساعی هدایت گردیده است.کنتور اصلی گاز در پست نگهبانی ولیعصر واقع و از آنجا به بوفه،موتورخانه ها و دفتر پارک وارد میگردد. کنتور دیگری نیز در خیابان ولیعصر و در ضلع غربی خانه کودک واقع شده که گاز شهری آن مکان را تامین مینماید. با وجود گاز در این پارک هنوز قسمتهایی نظیر گلخانه و کلینیک گل و گیاه از این نعمت برخوردار نیستند و تامین گرمای این بخشها در فصول سرد سال با مشکل مواجه میشود(8).